دتکتور چیست؟

دتکتور، دستگاهی الکترونیکی است که برای شناسایی نشانه‌های اولیه آتش‌سوزی مانند دود، افزایش دما یا تابش شعله طراحی می‌شود. وظیفه اصلی آن تشخیص سریع خطر و ارسال هشدار به سیستم مرکزی اعلام حریق است. عملکرد دتکتور بر پایه حسگرهایی است که نسبت به تغییرات فیزیکی یا شیمیایی محیط واکنش نشان می‌دهند؛ به این صورت که با دریافت داده‌های غیرعادی مانند بالارفتن حرارت یا وجود ذرات دود در هوا، سیگنالی به پنل کنترل ارسال می‌کنند تا آژیر، چراغ هشدار یا سایر تجهیزات ایمنی فعال شوند.

ساختار داخلی دتکتور معمولاً از بخش‌هایی مانند سنسور، مدار الکترونیکی، منبع تغذیه و بخش ارتباطی تشکیل می‌شود. این اجزا با همکاری یکدیگر به‌صورت خودکار عملیات تشخیص و ارسال هشدار را انجام می‌دهند.

اهمیت استفاده از دتکتور در سیستم‌های ایمنی ساختمان از نقش حیاتی آن در کشف زودهنگام آتش‌سوزی و جلوگیری از گسترش خسارات جانی و مالی ناشی از آن سرچشمه می‌گیرد. این دستگاه‌ها با تشخیص سریع آتش، زمان لازم برای تخلیه افراد و ورود نیروهای امدادی را فراهم می‌کنند و از تبدیل یک حادثه کوچک به فاجعه جلوگیری به عمل می‌آورند.

انواع دتکتور اعلام حریق

دتکتورهای اعلام حریق تجهیزاتی هوشمند هستند که برای شناسایی سریع نشانه‌های اولیه آتش‌سوزی مانند دود، افزایش دما، شعله یا گاز طراحی شده‌اند. این دستگاه‌ها نقش اصلی را در فعال‌سازی سیستم هشدار و جلوگیری از گسترش حریق بر عهده دارند.

باتوجه‌به نوع فناوری و شرایط محیطی، دتکتورها در مدل‌های گوناگونی عرضه می‌شوند؛ در ادامه با انواع دتکتورها بیشتر آشنا می‌شوید:

انواع دتکتور بر اساس نحوه عملکرد

دتکتورهای حرارتی بر اساس مکانیزم تشخیص و گزارش‌دهی به دو دستهٔ اصلی تقسیم می‌شوند که هر یک دارای ویژگی‌ها و کاربردهای متفاوتی هستند.

• دتکتورهای آدرس‌پذیر

دتکتور آدرس‌پذیر در سیستم‌های هوشمند اعلام حریق به کار می‌رود و هر سنسور دارای یک آدرس منحصربه‌فرد است که موقعیت دقیق حریق را به پنل مرکزی گزارش می‌دهد. این نوع دتکتور با دقت بالا، قابلیت تنظیم حساسیت و امکان کنترل و مانیتورینگ از راه دور، گزینه‌ای ایده‌آل برای پروژه‌های بزرگ اداری، صنعتی و هتل‌هاست. اگرچه قیمت آن نسبت به مدل‌های معمولی بالاتر است، اما دقت و کارایی بیشتر، هزینه اولیه را توجیه می‌کند.

• دتکتورهای متعارف

دتکتور متعارف ساختاری ساده‌تر دارد و در هنگام تشخیص افزایش دما، تنها زون (منطقه) موردنظر را به پنل اعلام می‌کند، نه محل دقیق سنسور. این مدل برای ساختمان‌های کوچک‌تر مانند فروشگاه‌ها، منازل یا دفاتر مناسب است و نصب آسان و هزینه خرید پایین‌تری دارد

بر اساس نحوه اتصال

دتکتورها از نظر روش ارتباط با پنل مرکزی به دو نوع اصلی طبقه‌بندی می‌شوند که انتخاب هر یک تأثیر قابل‌توجهی بر فرآیند نصب و عملکرد کلی سیستم دارد.

• دتکتورهای باسیم

دتکتورهای باسیم از طریق کابل به پنل مرکزی متصل می‌شوند و سیگنال‌ها را بدون تأخیر و با پایداری بالا منتقل می‌کنند. این مدل‌ها برای ساختمان‌های بزرگ یا پروژه‌هایی که نیاز به عملکرد مطمئن و بدون قطعی ارتباط دارند، گزینه‌ای مطمئن و مقرون‌به‌صرفه محسوب می‌شوند.

• دتکتورهای بی‌سیم

دتکتورهای بی‌سیم بدون نیاز به سیم‌کشی، از طریق امواج رادیویی با مرکز کنترل ارتباط برقرار می‌کنند. نصب آن‌ها سریع‌تر، تمیزتر و بدون ایجاد آسیب در فضا انجام می‌شود. این نوع دتکتور برای ساختمان‌های بازسازی‌شده یا مکان‌هایی که کابل‌کشی در آن‌ها دشوار است، بهترین گزینه به شمار می‌آید.

انواع دتکتور بر اساس مکانیزم هشداردهی

دتکتورهای اعلام حریق بر اساس نوع عامل فیزیکی که به آن واکنش نشان می‌دهند، به چند نوع مختلف تقسیم می‌شوند. هر نوع از این دتکتورها برای شرایط محیطی خاص و نوع مشخصی از آتش‌سوزی طراحی و بهینه شده است.

• دتکتور دود

دتکتور دود برای شناسایی ذرات معلق دود در هوا طراحی شده است. این دستگاه معمولاً با یکی از دو فناوری «فتوالکتریک (اپتیکال)» یا «یونیزاسیون» کار می‌کند. نوع فتوالکتریک بر اساس پراکندگی نور عمل می‌کند، درحالی‌که نوع یونیزاسیون با یونیزه کردن هوای داخل محفظه و تغییر جریان الکتریکی نسبت به وجود دود حساس است.

این دتکتورها دود حاصل از آتش‌سوزی را خیلی سریع شناسایی می‌کنند، به‌ویژه در حریق‌هایی که با دود زیاد و شعلهٔ آرام شروع می‌شوند. مزیت اصلی آن‌ها هشدار زودهنگام در مراحل اولیه آتش‌سوزی است؛ به همین دلیل در ساختمان‌های مسکونی، اداری و محیط‌هایی با تهویهٔ معمولی کاربرد فراوان دارند.

• دتکتور حرارتی

دتکتور حرارتی به تغییرات دما حساس است؛ یعنی زمانی که دمای محیط از حد مشخصی فراتر رود یا به‌سرعت افزایش پیدا کند، هشدار صادر می‌کند.

این نوع به دو مدل اصلی تقسیم می‌شود: «حرارت ثابت» که وقتی دما از آستانه‌ای مشخص عبور کند فعال می‌شود، و «نرخ افزایش دما (Rate-of-Rise)» که به بالارفتن ناگهانی حرارت واکنش نشان می‌دهد.

دتکتور حرارتی معمولاً در مکان‌هایی به کار می‌رود که دود یا بخار زیاد وجود دارد (مثل آشپزخانه، موتورخانه یا کارگاه‌ها) و احتمال هشدار کاذب در دتکتور دود بالاست. در چنین فضاهایی، دتکتور حرارتی انتخابی مطمئن برای تشخیص آتش بر اساس گرما است.

• دتکتور شعله

دتکتور شعله با تشخیص تابش نور ناشی از شعله؛ معمولاً در محدودهٔ فرابنفش (UV) یا فروسرخ (IR)، عمل می‌کند.

این دستگاه در آتش‌سوزی‌هایی که با شعلهٔ سریع و قابل‌مشاهده همراه هستند، بسیار سریع‌تر از دتکتورهای دود یا حرارتی واکنش نشان می‌دهد.

به دلیل دقت و سرعت بالا، دتکتور شعله معمولاً در صنایع، انبار مواد قابل‌اشتعال، پالایشگاه‌ها و محیط‌های پرخطر نصب می‌شود. در بسیاری از موارد، پس از تشخیص شعله می‌تواند سیستم اطفای خودکار را فعال کند.

• دتکتور خطی یا بیم

دتکتور بیم برای فضاهای بزرگ یا دارای سقف بلند طراحی شده است. در این سیستم، یک فرستنده و گیرنده (یا بازتاب‌دهنده) وجود دارد که پرتو نوری، معمولاً از نوع مادون‌قرمز، بین آن‌ها ارسال می‌شود.

وقتی دود مسیر پرتو را مسدود یا پراکنده کند، کاهش شدت سیگنال توسط گیرنده ثبت شده و هشدار فعال می‌شود.

این فناوری برای سالن‌ها، انبارها، سوله‌ها و فضاهای وسیع بسیار کاربردی است، زیرا نصب چندین دتکتور نقطه‌ای در چنین مکان‌هایی مقرون‌به‌صرفه نیست.

• دتکتور مکشی یا نمونه‌گیر هوا

در این نوع سیستم، یک واحد مرکزی از طریق شبکه‌ای از لوله‌ها به طور مداوم هوا را مکش می‌کند و پس از عبور آن از محفظهٔ حسگر، وجود ذرات دود را تشخیص می‌دهد.

مزیت بزرگ ASD در حساسیت فوق‌العاده بالای آن است؛ این دستگاه می‌تواند حتی قبل از قابل‌مشاهده شدن دود با چشم، وقوع آتش را شناسایی کند.

به همین دلیل در فضاهایی که تجهیزات حساس وجود دارد؛ مانند اتاق‌های سرور، مراکز داده، آزمایشگاه‌ها یا انبارهای با ارزش بالا، به‌عنوان گزینه‌ای ایده‌آل به کار می‌رود. همچنین واحد مرکزی آن را می‌توان در مکانی مجزا نصب کرد که برای محیط‌های خاص یا دارای محدودیت فیزیکی بسیار مفید است.

• دتکتور ترکیبی یا چند سنسور

دتکتورهای ترکیبی چند حسگر مختلف را در خود جای می‌دهند؛ مانند حسگر دود، حرارت و گاهی گاز یا منوکسید کربن (CO).

این ترکیب باعث می‌شود دستگاه بتواند انواع مختلف آتش را تشخیص دهد و احتمال هشدارهای اشتباه کاهش یابد.

دتکتورهای مولتی سنسور هم برای آتش‌های دودزا و هم برای حریق‌هایی با شعلهٔ سریع یا افزایش حرارت ناگهانی مناسب هستند. به همین دلیل در ساختمان‌های مسکونی، تجاری و محیط‌هایی با سطح ریسک متغیر گزینه‌ای اقتصادی و مطمئن محسوب می‌شوند.

• دتکتور گاز

دتکتور گاز برای شناسایی گازهای خطرناک؛ چه قابل‌اشتعال و چه سمی، طراحی شده است. این دستگاه با استفاده از حسگرهای شیمیایی یا الکترونیکی، وجود گاز در هوا را تشخیص داده و در صورت عبور غلظت از حد ایمن، هشدار می‌دهد.

دتکتورهای گاز به دو صورت ثابت (برای فضاهای صنعتی، پارکینگ‌ها، اتاق دیزل‌ژنراتور و…) یا پرتابل (قابل‌حمل) تولید می‌شوند. استفاده از آن‌ها برای حفظ ایمنی افراد و جلوگیری از خطر انفجار، آتش‌سوزی یا مسمومیت کاربرد دارد.

مقایسه انواع دتکتور آتش‌نشانی

نوع دتکتور	مکانیزم عملکرد	کاربردهای مناسب	نقاط قوت	محدودیت‌ها
دتکتور دود	تشخیص ذرات دود با پراکندگی نور (فتوالکتریک) یا تغییر جریان یونیزاسیون	ساختمان‌های مسکونی، اداری، مراکز عمومی	هشدار سریع در مراحل اولیه حریق	حساسیت بالا به بخار و گردوغبار
دتکتور حرارتی	واکنش به افزایش دما یا سرعت تغییر حرارت	آشپزخانه، موتورخانه، کارگاه صنعتی	مقاومت بالا در برابر هشدار اشتباه	تشخیص دیرتر نسبت به دود
دتکتور شعله	شناسایی تابش UV یا IR حاصل از شعله	پالایشگاه، انبار مواد اشتعال‌زا، صنایع سنگین	سرعت و دقت فوق‌العاده در تشخیص شعله	هزینه بالا، نیاز به دید مستقیم به شعله
دتکتور خطی (بیم)	اندازه‌گیری کاهش شدت پرتو نوری میان فرستنده و گیرنده در اثر دود	سالن‌های بزرگ، سوله‌ها، انبارها	پوشش وسیع با تعداد کم دستگاه	حساس به لرزش، گردوغبار و تنظیم دقیق
دتکتور مکشی (ASD)	مکش پیوسته‌ی هوای محیط و تحلیل ذرات دود در محفظه مرکزی	مراکز داده، اتاق سرور، فضاهای تمیز یا حساس	تشخیص فوق‌زودهنگام، مناسب برای محیط‌های حیاتی	قیمت بالا، نیاز به نگهداری دقیق
دتکتور ترکیبی (چند سنسور)	ترکیب هم‌زمان داده‌های سنسور دود، حرارت و گاز برای تحلیل شرایط	ساختمان‌های اداری، تجاری و عمومی	کاهش هشدار اشتباه، دقت بالا	قیمت بالاتر از مدل‌های تکی
دتکتور گاز	تشخیص گازهای سمی یا قابل‌اشتعال با سنسورهای شیمیایی یا الکترونیکی	پارکینگ، اتاق ژنراتور، صنایع نفت و گاز	جلوگیری از انفجار و مسمومیت	نیاز به کالیبراسیون و تنظیم مداوم

چرا استفاده از دتکتور مهم است؟

• کشف زودهنگام: در زمان وقوع آتش‌سوزی، هر ثانیه برای تخلیه افراد و کنترل حریق حیاتی است. سیستم‌های مکشی (ASD) با قابلیت پیش‌هشدار، امکان شناسایی آتش را پیش از شعله‌ورشدن فراهم می‌کنند تا فرصت مداخله سریع وجود داشته باشد.
• کاهش خسارت و جلوگیری از توقف فعالیت‌ها: هشدار به‌موقع باعث می‌شود آتش در همان مراحل اولیه مهار شود و از تخریب تجهیزات، توقف خطوط تولید یا خدمات و زیان‌های مالی گسترده جلوگیری گردد.
• انطباق با قوانین و الزامات بیمه: مطابق استانداردهای بین‌المللی مانند EN ۵۴، BS ۵۸۳۹-۱ و NFPA ۷۲، نصب دتکتور مناسب برای دریافت مجوز ایمنی و پوشش بیمه‌ای الزامی است. نبود سیستم اعلام حریق معتبر می‌تواند باعث لغو بیمه یا عدم پرداخت خسارت در زمان حادثه شود.
• افزایش ایمنی ساکنان: در حوادث خانگی، وجود دتکتور می‌تواند احتمال مرگ ناشی از آتش‌سوزی را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.

نکات مهم برای انتخاب و خرید دتکتور

در زمان خرید دتکتور اعلام حریق، توجه به ویژگی‌های فنی و شرایط محیط نصب اهمیت زیادی دارد؛ زیرا هر فضا بر اساس نوع ریسک، ارتفاع سقف و ماهیت فعالیت، به مدل خاصی از دتکتور نیاز دارد.

در محیط‌هایی با سقف بلند یا فضای باز، دتکتورهای بیم یا مکشی (ASD) عملکرد دقیق‌تر و کارآمدتری دارند، درحالی‌که برای فضاهای کوچک و معمولی، استفاده از دتکتور دودی یا ترکیبی گزینه‌ای مناسب‌تر است.

همچنین انتخاب نوع دتکتور باید بر اساس سناریوی حریق انجام شود؛ آتش‌سوزی‌های دودزا نیازمند دتکتور دودی هستند، درحالی‌که آتش‌های سریع یا ناشی از مواد اشتعال‌زا با دتکتور شعله‌ای بهتر شناسایی می‌شوند.

انتخاب تجهیزاتی مطابق با استانداردهای بین‌المللی مانند EN ۵۴، BS ۵۸۳۹-۱ و NFPA ۷۲، دقت عملکرد، اطمینان و پذیرش بیمه‌ای سیستم را تضمین می‌کند.

در کنار مشخصات فنی، عوامل اقتصادی و اجرایی نیز باید در نظر گرفته شوند. هزینهٔ چرخهٔ عمر سیستم؛ شامل قیمت اولیه، نگهداری، تست‌های دوره‌ای و دردسترس‌بودن قطعات یدکی، از معیارهای مهم تصمیم‌گیری است.

دتکتورهای باکیفیت با کاهش آلارم‌های کاذب، هزینه‌های تعمیر و تعویض را در بلندمدت به طور قابل‌توجهی پایین می‌آورند.

تست عملکرد صحیح دتکتور

توصیه می‌شود تست کامل دتکتورهای سیستم اعلام حریق حداقل ماهی یک‌بار انجام شود. برای اطمینان از عملکرد دقیق و قابل‌اعتماد سیستم، باید بررسی کنیم که هر زون به‌صورت جداگانه و در شرایط مختلف درست عمل می‌کند.

معمولاً هر زون در سه حالت اصلی مورد آزمایش قرار می‌گیرد:

• مدار باز
• اتصال کوتاه
• شبیه‌سازی حالت واقعی حریق

در دو حالت اول (مدار باز و ایجاد اتصال کوتاه)، انتظار داریم چراغ خطای (Fault) همان زون روی پنل مرکزی روشن شود. روشن‌شدن این چراغ نشان می‌دهد که مدار نظارتی سالم است و پنل می‌تواند عیب را به‌درستی تشخیص دهد.

در حالت سوم، یعنی شبیه‌سازی حریق واقعی، کافی است یک مقاومت ۴۷۰ اهم (یا مقداری که سازنده در دیتاشیت زون مشخص کرده است) را به‌صورت موازی بین ترمینال‌های مثبت و منفی زون قرار دهیم. با این کار جریان مدار افزایش پیدا می‌کند و پنل این افزایش جریان را به‌عنوان حریق تفسیر می‌کند. در نتیجه، آژیر به صدا درمی‌آید و چراغ قرمز آلارم زون مربوطه روشن می‌شود. این روش ساده، دقیق و مطمئن‌ترین راه برای بررسی سلامت عملکرد دتکتورهاست.

روش دیگری که امروزه بسیار رایج و کاربردی شده، استفاده از اسپری تست دود مخصوص تست دتکتور دود است. این اسپری‌ها طبق استانداردهای بین‌المللی (مانند EN ۵۴ یا UL) ساخته می‌شوند و ذرات معلق آن‌ها رفتار دود واقعی را شبیه‌سازی می‌کند؛ بدون اینکه هیچ‌گونه رسوب یا آسیبی به حسگر دتکتور وارد شود.

برای تست، کافی است چند پاف کوتاه از فاصلهٔ حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متری جلوی دتکتور اسپری کنید. اگر دتکتور سالم باشد، معمولاً در کمتر از ۱۰ تا ۱۵ ثانیه وارد وضعیت آلارم می‌شود.

قیمت دتکتور اعلام حریق

قیمت دتکتورهای اعلام حریق بسته به نوع فناوری، سطح استاندارد، قابلیت‌ها و شرایط نصب متفاوت است. مدل‌های پیشرفته‌تر مانند دتکتورهای شعله‌ای UV/IR و سیستم‌های مکشی (ASD) معمولاً قیمت بالاتری دارند، زیرا دارای تأییدیه‌های بین‌المللی مانند EN ۵۴ و گواهی ضد انفجار ATEX هستند.

عواملی مانند آدرس‌پذیر بودن دتکتور، قابلیت تنظیم حساسیت، مقاومت در برابر نویز نوری یا الکتریکی و همچنین طراحی مقاوم در برابر رطوبت، لرزش و خوردگی، تأثیر مستقیمی بر قیمت دارند. علاوه بر این، هزینه‌های نگهداری و تست‌های دوره‌ای طبق استاندارد NFPA ۷۲ نیز باید در محاسبهٔ هزینه نهایی در نظر گرفته شود.

برای تصمیم‌گیری هوشمندانه، بهتر است به‌جای تمرکز صرف بر قیمت اولیه، هزینه چرخه عمر (Life Cycle Cost) دستگاه بررسی شود تا خریدی اقتصادی و مطمئن انجام گیرد.

فروشگاه آسا فایر با ارائهٔ مجموعه‌ای کامل از دتکتورهای دودی، حرارتی، شعله‌ای، بیم و مکشی از برندهای معتبر بین‌المللی، به شما کمک می‌کند تا بر اساس نوع پروژه و شرایط محیطی، بهترین انتخاب را داشته باشید.

برای دریافت مشاوره تخصصی و خرید مطمئن، می‌توانید با کارشناسان آسافایر تماس بگیرید.