سیستم اعلام حریق چیست؟

سیستم اعلام حریق در این مقاله به طور جامع و مفصل مورد بحث قرار می‌گیرد.
سیستم اعلام حریق به طور کلی مجموعه‌ای از تجهیزات است که هدف آن کشف حریق و اعلام هشدار یا خطر در کمترین زمان ممکن می‌باشد. کشف حریق توسط دتکتورها یا همان کاشف‌ها انجام می‌شود و اعلام هشدار هم توسط آژیر صورت می‌گیرد.

سیستم اعلام حریق دستی و اتوماتیک

سیستم اعلام حریق به صورت سیستم اعلام حریق هوشمند اتوماتیک و یا سیستم اعلام حریق دستی عمل می‌نماید که در حالت اتوماتیک، حریق توسط کاشف‌های دودی یا حرارتی و … شناسایی و اعلام می‌گردد.
سیستم اعلام حریق دستی، هنگامی است که حریق یا خطر توسط انسان کشف و به واسطه فشردن شستی اعلام حریق اطلاع رسانی شود.
در طراحی سیستم‌های اعلام حریق از هر دو حالت اتوماتیک و دستی استفاده می‌شود.

سیستم اعلام حریق متعارف و آدرس پذیر

سیستم‌های اعلام حریق به دو دسته متعارف (Conventional) و آدرس پذیر (Addressable) تقسیم می‌شوند به عبارت دیگر هر قطعه در سیستم اعلام حریق یا متعارف بوده و یا آدرس پذیر می‌باشد که هر کدام کاربرد خود را دارند اما به طور کلی هر دو در نهایت یک کار را انجام می‌دهند.

به بیان ساده، در سیستم اعلام حریق متعارف (کانونشنال) تجهیزات نیاز ندارند که جزء یک سیستم پیچیده و بزرگ باشند و به واقع در هر مکانی به سادگی می‌تواند مورد استفاده قرار گرفته و نصب شوند.
به طور مثال در یک ساختمان مسکونی کوچک می‌توان از سیستم اعلام حریق کانونشنال استفاده نمود.

سیستم اعلام حریق آدرس پذیر تجهیزات نیاز است در یک مکان با مقیاس بزرگ نصب شوند که به هر یک از قطعات آدرس منحصر به فرد داده می‌شود.
به طور مثال در یک مجموعه بیمارستان که دارای تعداد بی‌شماری طبقات و اتاق می‌باشد سیستم اعلام حریق آدرس‌پذیر کاربرد دارد به طوری که در صورت عمل نمودن هر کدام از دتکتورها به سرعت و راحتی می‌توان محل دقیق حادثه را پیدا نمود.
همچنین در سیستم آدرس پذیر ما محدودیت نداشته و امکاناتی بسیاری از جمله تنظیم نمودن حساسیت دتکتور و شبکه نمودن چند کنترل پنل با یکدیگر و … را خواهیم داشت که این امکانات بسته به برند تجهیزات و کارخانه سازنده متفاوت خواهد بود.
لازم به ذکر است که قیمت تجهیزات آدرس پذیر به مراتب بیشتر از تجهیزات متعارف می‌باشد.

اجزای تشکیل دهنده سیستم‌ اعلام حریق

کنترل پنل مرکزی اعلام حریق یا مرکز کنترل اعلام حریق
دتکتور یا کاشف اعلام حریق
شستی اعلام حریق
هشدار دهنده اعلام حریق

کنترل پنل مرکزی اعلام حریق:

کنترل پنل مرکزی اعلام حریق همان طور که از نام آن پیداست وظیفه کنترل و هماهنگی بین کلیه قطعات در یک سیستم اعلام حریق را دارد. به طور مثال دتکتورها که به عنوان کاشف حریق عمل می‌کنند به کنترل پنل اعلام حریق متصل شده و از آن تغذیه می‌شوند که در صورت بروز خطا و یا کشف دود یا حرارت به پنل مرکزی اعلام نموده و پنل محل کشف حریق را بر روی خود نمایش داده و آژیرها را به صدا در می‌آورد.

دتکتور یا کاشف اعلام حریق:

دتکتور یا همان کاشف اعلام حریق وظیفه کشف دود و یا حرارت را در سیستم اعلام حریق بر عهده دارد.
دتکتورها در انواع مختلفی ساخته و تولید می‌شود

دتکتور دودی
دتکتور حرارتی
دتکتور ترکیبی دود و حرارت
دتکتور گاز
سنسور مونوکسیدکربن
دتکتور LHD
دتکتور شعله
دتکتور خطی (بیم دتکتور)
دتکتور مکنده دود (Air Sampling)

هر کدام از این نوع دتکتورها نیز بسته به نوع مکان مورد استفاده دارای مدل های مختلفی می باشند که در این مقاله به آن نمی‌پردازیم.

دتکتور دودی:

که همانطور که از اسم آن مشخص است وظیفه کشف دود را در کمترین زمان ممکن و با کمترین خطا بر عهده دارد.
منظور از کمترین زمان این است که دتکتور باید بتواند به سرعت دود را تشخیص دهد تا بتوان به سرعت، حریق را شناسایی، مهار و اطفا نمود.
منظور از کمترین خطا این است که دتکتور باید بتواند دود ناشی از حریق را از دود سیگار و یا گرد و غبار به درستی تشخیص دهد

از دتکتور دودی در ساختمان‌ها و تمام فضاهایی که دود به طور دائمی وجود نداشته باشد می‌توان استفاده نمود.

دتکتور حرارتی:

یا کاشف حرارت وظیفه دارد که اگر دما به مثلاً 68 درجه سانتی گراد رسید هشدار خود را به پنل اعلام حریق ارسال نماید.

به عبارت یکی از اضلاع مثلث حریق حرارت بوده که این کاشف با توجه به اینکه دتکتور حرارتی به چه درجه حرارتی حساس می باشد در اون دمای مورد نظر اعلام خطر می کند.
دتکتورهای حرارتی بسته به نوع محیطی که استفاده می‌شوند در مدل های حرارتی مختلف ساخته می شوند.
کاربرد این نوع دتکتور در آشپزخانه، پارکینگ، موتورخانه و … می‌باشد.
آشپرخانه به دلیل اینکه پخت و پز دود ایجاد می‌نماید و چنانچه از دتکتور دودی استفاده کنیم دائماً در حال هشدار می‌باشد لذا دتکتور حرارتی در این مکان استفاده می‌شود که اگر حرارت از یک حدی بالاتر رفت اعلام خطر کند.
در پارکینگ‌های خودرو هم به دلیل وجود دود ناشی از خودرو نمی‌توان از دتکتور دودی استفاده کرد و از دتکتور حرارتی استفاده می‌نماییم که اگر حریق صورت گرفت و دما به حد خطرناک رسید دتکتور حرارتی هشدار خود را اعلام می‌نماید.

دتکتور ترکیبی دود و حرارت:

دتکتور گاز:

این دتکتور وظیفه کشف گاز را بر عهده دارد که این بسته به نوع دتکتور می تواند گازهایی از جمله گاز شهری و متان و گازهای کشنده نیز باشد که با توجه به نوع فضای کاربری از آن استفاده می‌نماییم.
به طور مثال در موتورخانه و یا آشپزخانه که خطر نشت گاز شهری وجود دارد از دتکتور گاز شهر استفاده می‌شود که این دتکتور در صورت اینکه مقدار نشت گاز در محیط از یک مقدار مشخص بالاتر برود، اعلام هشدار خواهد نمود.
اکثر دتکتورهای گاز دارای یک رله می‌باشند که این رله می‌تواند به یک دستگاه دیگر فرمان دهد به طور مثال در صورت کشف نشت گاز می‌توان توسط رله به یک مدار واسط فرمان داد که برق را قطع نماید و شیر گاز را ببندد.

دتکتور مونوکسیدکربن:

این دتکتور هم در دسته بندی دتکتورهای گاز بوده اما به دلیل اهمیت و کاربرد زیاد آن در اینجا به طور جداگانه توضیح می‌دهیم.
سنسور مونوکسید کربن همانطور که از نام آن پیداست وظیفه کشف نشت گاز مونوکسیدکربن یا همان CO را بر عهده دارد که این گاز ناشی از سوختن ناقص یوده و به نام مرگ خاموش نامگذاری شده و بسیار کشنده و خطرناک می‌باشد.
لذا در مکان‌هایی که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌گردد مانند بخاری، پکیج و … استفاده از این دتکتور الزامی می‌باشد.
این دتکتورها معمولاً به صورت موضعی بوده به این منظور که می‌توان از آن به تنهایی و بدون نیاز به هیچ‌گونه تجهیزات اضافی استفاده کرد.
سنسور موضعی مونوکسید کربن یا دتکتور موضعی مونوکسید کربن به طور معمول باطری خور بوده که یک یا چند عدد باطری در داخل آن قرار می‌گیرد و در بعضی مدل‌ها نیز به برق شهر هم متصل می‌شود و دارای بازر داخلی بوده که در صورت کشف گاز CO یا همان مونوکسیدکربن هشدار آن به صدا در خواهد آمد.
لازم به ذکر است که در صورت ضعیف بودن باتزی ها و نیاز به تعویض باتری دستگاه آلارم خواهد داد.
همچنین در هنگام خرید دقت داشته باشد که عمر مفید سنسور مونوکسیدکربن 4 الی 5 سال می‌باشد و بنابراین به زمان ساخت آن توجه فرمایید.

دتکتور LHD (Linear Heat Detector):

این دتکتور به دتکتور کابلی معروف می‌باشد که به صورت کابل بوده و وظیفه آن کشف حرارت می‌باشد.
کاربرد این دتکتور برای استفاده بر روی کابل‌های برق فشار قوی و یا ترانس‌های برق می‌باشد که این دتکتور کابلی بر روی کابل‌ها قرار گرفته و یا دور ترانس پیچیده می‌شود که به محض افزایش دما از حد مجاز (دمای قابل تحمل دتکتور کابلی)، در آن نقطه که دما افزایش یافته این دتکتور اعلام حریق را به پنل ارسال خواهد کرد.
در مورد نحوه دقیق عملکرد این دتکتور در مقاله ای جداگانه صحبت خواهیم کرد.

دتکتور شعله (Flame Detector):

این دتکتور وظیفه کشف شعله را بر عهده دارد به طور مثال در یک فضایی مانند منابع گاز و نفت و بنزین که در صورت بروز هر گونه شعله احتمال انفجار و یا حریق خواهیم داشت این دتکتور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربرد این دتکتور در صنایع پتروشیمی، نفت و گاز و یا معادن زیر زمینی و حتی انبار کارخانه‌هایی که در انبار خود مواد قابل احتراق دارند بسیار زیاد می‌باشد.

بیم دتکتور Beam Detector:

بیم دتکتور یک نوع از دتکتور می‌باشد که برای کاربردهایی مانند سوله و یا انبار و به عبارت دیگر فضاهایی که ما یک مکانی داریم با سقف بلند و طول و عرض زیاد که در صورت استفاده از دتکتور معمولی یا همان دتکتور نقطه‌ای، نیاز به کابل کشی در ارتفاع بوده و علاوه بر آن در زمان سرویس و نگهداری با مشکلات زیادی همراه خواهیم بود و همچنین تا دود به دتکتور برسد حریق غیر قابل کنترل خواهد شد.
لذا در اینگونه فضاها از بیم دتکتور استفاده می‌نماییم که این دتکتور شامل یک هد (فرستنده گیرنده) بوده که در یک طرف سوله نصب شده و در طرف دیگر یک یا چند رفلکتور یا همان آیینه قرار خواهد گرفت.
نحوه کار بدین صورت است که در داخل هد نور مادون قرمز ساطح شده و این نور در فاصله مشخصی بسته به نوع بیم دتکتور که 50 متری یا 100 و یا 140 متری باشد ساطح می‌شود.
در طرف دیگر که رفلکتور قرار دارد این نور به آن برخورد کرده و مجدداً به هد دتکتور بازگردانده می‌شود.
لذا چنانچه این نور ساطح شده، به واسطه برخورد با دود به درستی برگشت داده نشود، بیم دتکتور آن را به عنوان حریق شناسایی خواهد کرد.

دتکتور مکنده دود Air Sampling:

این دتکتور حساس ترین نوع دتکتور دودی می‌باشد که توسط یک لیزر که در آن تعبیه شده است دانه‌های هوا را شمرده و آنالیز می‌نماید که در صورت کوچکترین تغییری حریق را شناسایی خواهد کرد
کاربرد این دتکتور در فضاهای تمیز من جمله اتاق سرور یا همان دیتاسنتر می‌باشد.

شستی اعلام حریق:

شستی اعلام حریق یک تجهیز در سیستم اعلام حریق است که جزو سیستم اعلام حریق دستی می‌باشد.

هشدار دهنده‌های اعلام حریق:

در این مقاله تجهیزات سیستم‌های کشف و اعلام حریق مورد استفاده در تأسیسات برقی ساختمان شامل کنترل پنل مرکزی ، شستی اعلام حریق، دتکتورهای دودي نقطه‌ای ، دودي خطی، دودی مکنده، دودی کانالی، حرارتی نقطه‌ای، حرارتی خطی، شعله، گاز منوکسیدکربن، هشداردهنده‌های شنیداری و دیداری و سایر تجهیزات مرتبط مورد بررسی قرار گرفته و مشخصات فنی، استاندارهای ساخت و نیز الزامات طراحی، اجرا و نصب این گونه تجهیزات، معرفی شده است.
عبارت سیستم‌های کشف و اعلام حریق، محدوده‌ای از سیستم‌های دارای یک یا دو شستی اعلام حریق و آژیر تا مجموعه‌ای از سیستم‌های کشف و اعلام حریق متشکل از تعداد زیادب دتکتورها، شستی‌های اعلام حریق و آژیر متصل به چندین کنترل پنل مرکزی اعلام حریق که به صورت شبکه به یکدیگر مرتبط شده‌اند، را شامل می‌شود.
سیستم کشف و اعلام حریق همچنین شامل سیستم‌هایی است که قادر به تولید سیگنال‌هایی براي آغاز به کار سایر تجهیزات و سیستم‌های حفاظت در برابر حریق (مانند سیستم‌های اطفاء حریق، سیستم‌های کنترل دود یا در خودکار بسته شو) یا اقدامات ایمنی (مانند خاموش کردن سیستم‌های هواساز، بستن شیرگاز یا فراخوانی آسانسور به طبقه از پیش تعیین شده) است.

در این قسمت، سیستم‌هایی که وظیفه اصلی و اولیه آنها اطفاء یا کنترل حریق است، نظیر سیستم‌های شبکه بارنده خودکار، یا اطفاء خودکار را پوشش نمی‌دهد، اما با توجه به اینکه ممکن است عملکرد ثانویه آن هشدار حریق باشد استفاده از یک سیگنال از سیستم اطفاء حریق خودکار به عنوان یک فعال کننده در سیستم اعلام حریق را پوشش می‌دهد. (براي مثال استفاده از حسگر جریان آب در سیستم شبکه بارنده خودکارتر).

تعاریف و اصطلاحات

آژیر هشدار حریق (Fire Alarm Sounder)

وسیله هشدار حریق شنیداری است.

انشعاب T یا همان (t-tap)

انشعابی که از مدار سیستم کشف و اعلام حریق (فارغ از نوع دتکتور) توسط یک کابل اخذ می‌شود.

نمایش کابل کشی انشعاب T در سیستم کشف و اعلام حریق متعارف

پلکان بسته (Enclosed Stairway)

پلکانی در ساختمان‌ که از نظر فیزیکی از محل سکونت به وسیله عناصر تشکیل دهنده (نظیر دیوارها، تیغه‌ها، حفاظ‌ها و غیره) جدا شده و از عبور دود یا گازهای داغ جلوگیری می‌کند.

کنترل پنل کشف و اعلام حریق (Fire Alarm Control Panel)

جزء یا اجزایی از سیستم کشف و اعلام حریق که از طریق سایر اجزا می‌تواند با برق تغذیه شود و ضمناً:

الف) در موارد زیر استفاده می‌شود:

• برای دریافت سیگنال‌ها از دتکتورهای متصل، شستی‌های اعلام حریق یا سایر وسایل (مانند ورودی/خروجی).

• برای تعیین نمودن اینکه این سیگنال‌ها متناظر و مرتبط با وضعیت هشدار حریق باشد.

• برای نشان دادن هرگونه وضعیت هشدار حریق به صورت شنیداری و دیداری.

• برای نشان دادن موقعیت (مکان) خطر.

• احتمالا ثبت این گونه اطلاعات.

ب) به منظور نظارت بر عملکرد صحیح سیستم و دادن هشدار شنیداری و دیداری برای هر خطا، استفاده می‌شود .

(به عنوان مثال خطای اتصال کوتاه، خطای مدار باز یا خطایی در منبع تغذیه)

پ) در صورت نیاز، قادر به انتقال سیگنال‌های هشدار حریق:

• به دستگاه‌های هشدار حریق شنیداری و دیداری یا به سیستم هشدار پیام صوتی.

• به تابع کنترل کننده یا فعال کننده سیستم‌ها یا تجهیزات حفاظت حریق.

• به سایر سیستم‌ها یا تجهیزات، نظیر تابلو میمیک.

• ارتباط و انتقال اطلاعات به مرکز دریافت هشدار (ARC).

وسایل هشدار حریق (Fire Alarm Device)

جزیی از سیستم کشف و اعلام حریق که در کنترل پنل مرکزی جانمایی نشده است و جهت هشدار حریق استفاده می‌شود (به عنوان مثال یک آژیر یا وسایل هشدار دیداری).

راه‌اندازی (Commissioning)

فرآیندی که طی آن تطابق سیستم نصب شده با الزامات از پیش تعریف شده، تعیین می‌شود.

سیستم کشف و اعلام حریق آدرس‌پذیر (Addressable Fire Alarm System)

سیستمی است که در آن سیگنال‌های دتکتورها، شستی‌ها و سایر تجهیزات به صورت جداگانه در کنترل پنل مرکزی مشخص ‌می‌شود.

کابل‌کشی سیستم اعلام حریق آدرس‌پذیر و دتکتور فعال شده در صفحه نمایش

سیستم کشف و اعلام حریق متعارف (Conventional Fire Alarm System)

سیستمی است که در آن سیگنال‌های دتکتورها و شستی‌ها صرفا به صورت یک چراغ نمایشگر در کنترل پنل مرکزی مشخص می‌شود. در این نوع سیستم محل دقیق حریق مشخص نمی‌شود و کنترل پنل مرکزی اعلام حریق فقط منطقه کشف را مشخص می‌کند.

کابل‌کشی سیستم اعلام حریق متعارف و عمکلرد دتکتور که منتج به روشن شدن چراغ نشانگر در کنترل پنل می‌شود

ساختار مقاوم در برابر حریق (Fire-Resisting Construction)

ساختاری که می‌تواند برای یک بازه زمانی مشخص، همه یا برخی از معیارهای مورد نیاز ارایه شده در بخش‌های مرتبط
استاندارد 476 BS (یا استانداردهای ملی و بین‌المللی معتبر) را تامین کند.

سیگنال حریق (Fire Signal)

سیگنالی که نشان‌دهنده وقوع حریق است.

سیستم دستی (Manual System)

سیستمی که فاقد هرگونه دتکتور است و هشدار حریق فقط می‌تواند به صورت دستی فعال شود.

شخص ذی‌صلاح (Competent Person)

شخصی با تجربیات و تعلیمات مرتبط و با دسترسی به ابزارهای لازم، تجهیزات و اطلاعات، و قادر به انجام یک کار تعریف شده است.

شستی اعلام حریق (Manual Call Point)

جزیی از سیستم که برای فعالسازی دستی یک هشدار (سیگنال حریق) کاربرد دارد.

طراح (Designer)

شخص حقیقی یا حقوقی که مسئولیت ملاحظات طراحی را بر عهده گرفته است.

فضاهای پنهان (Concealed Spaces)

فضاهای پوشیده شده بین اتاق‌ها و بخش‌ها و مانند آن که گسترش حریق و دود، قبل از کشف حریق در آن فضاها رخ می‌دهد (مثل سقف و کف کاذب).

فاصله جستجو (Search Distance)

فاصله‌ای که شخص برای رویت کردن محل حریق در منطقه کشف باید پیمایش کند.

دتکتور (Detector)

بخشی از سیستم که حداقل دارای یک سنسور بوده و حداقل یک پدیده فیزیکی یا شیمیایی از محصولات حریق را به صورت دایم یا با فواصل منظم پایش می‌کند و حداقل یک سیگنال را به کنترل پنل مرکزی ارسال می‌کند.

دتکتور مکنده دودی (Aspirating Smoke Detection System)

سیستم کشف دود که در آن نمونه‌ای از هوای محیط حفاظت شده به وسیله یک فن یا پمپ به درون دتکتور که ممکن است از فضای حفاظت شده دور باشد، مکش می‌شود.

دتکتور گاز حاصل از احتراق (Combustion Gas Detector)

دتکتورهای گاز حاصل از احتراق از نوع دتکتورهای نقطه‌ای بوده و به گاز(های) تولیدشده از حریق پاسخ می‌دهد.
به عنوان مثال، هنگامی که در اثر کمبود اکسیژن فرآیند احتراق به صورت ناقص رخ می‌دهد، گاز منواکسید کربن تولید می‌شود.

دتکتور شعله (Flame Detector)

دتکتورهای شعله، تشعشعات مادون قرمز و یا ماورا بنفش ساطع شده از شعله را شناسایی می‌کند. هر دو نوع این دتکتورها از حس‌گرهایی استفاده می‌کند که تشعشعات شعله را مستقیما یا از طریق عدسی‌های داخلی یا منعکس کننده‌ها، تشخیص می‌دهد.

دتکتور حرارتی (Heat Detector)

دتکتوری که به افزایش دما پاسخ می‌دهد.

دتکتورهای حرارتی می‌تواند به صورت دتکتورهای نوع نقطه‌ای یا نوع خطی باشند. ممکن است دتکتور حرارتی در صورت رسیدن به یک دمای ثابت پاسخ دهد یا مجهز به حس‌گری باشد که به نرخ افزایش دما واکنش نشان دهد.

دتکتور دودی خطی یا بیم (Beam Smoke Detector)

دتکتور دودی خطی از یک منبع نور (معمولا در فرکانس‌های مادون قرمز) و یک گیرنده تشکیل شده است. این دو قطعه در دو محفظه جداگانه قرار دارد یا در داخل محفظه واحد تعبیه می‌شود که در این حالت از منعکس کننده جهت بازتاب نور از فرستنده به گیرنده استفاده می‌شود. در صورتی که دود بین فرستنده و گیرنده قرار گیرد، دتکتور عمل می‌کند.

مدار (Circuit)

مجموعه اجزای اعلام حریق که توسط کنترل پنل مرکزی سیستم تغذیه می‌شود و توسط وسایل حفاظتی یا محدودکننده جریان مشابه در مقابل اضافه جریان محافظت می‌شود.

منطقه کشف حریق (Detection Zone)

قسمتی از محل حفاظت شده که وقوع حریق در داخل آن،

لیست قیمت اعلام حریق